آزمایشات بررسی خود ایمنی

پانل آزمایشات بررسی خودایمنی (Autoimmune Panel) شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌های خونی است که برای تشخیص و ارزیابی بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شود. در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کند، که می‌تواند باعث ایجاد التهاب و آسیب به بافت‌های مختلف شود. این پانل آزمایشگاهی به تشخیص بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید، اسکلرودرمی، سندرم شوگرن، و دیگر اختلالات خودایمنی کمک می‌کند. در ادامه هر یک از آزمایش‌های اصلی در پانل بررسی خودایمنی را با جزئیات کامل توضیح خواهیم داد :

• آنتی‌بادی‌های ضد هسته (Antinuclear Antibodies یا ANA)

آزمایش ANA برای تشخیص حضور آنتی‌بادی‌های خودایمنی که علیه هسته سلول‌های بدن تولید می‌شوند، انجام می‌شود. این آنتی‌بادی‌ها در بسیاری از بیماری‌های خودایمنی وجود دارند.

• نتیجه مثبت:  ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های خودایمنی مختلفی مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، اسکلرودرمی، سندرم شوگرن، آرتریت روماتوئید و دیگر بیماری‌های خودایمنی باشد.
• نتیجه منفی:  معمولاً به معنای عدم وجود بیماری خودایمنی است، اما نمی‌تواند به طور کامل آن را رد کند.
• الگوهای ANA: الگوهای مختلفی در آزمایش ANA (مانند الگوی هوموژن، نقطه‌ای، لبه‌ای) ممکن است دیده شود که می‌تواند به پزشکان در شناسایی نوع خاصی از بیماری کمک کند.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد DNA دو رشته‌ای (Anti-dsDNA)

این آزمایش برای تشخیص آنتی‌بادی‌هایی است که علیه DNA دو رشته‌ای عمل می‌کنند و به ویژه در لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) کاربرد دارد.

• نتیجه مثبت:  بسیار اختصاصی برای لوپوس است و در موارد فعال شدن بیماری (فِلِیر) سطح این آنتی‌بادی‌ها معمولاً افزایش می‌یابد.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم حضور آنتی‌بادی‌های ضد DNA دو رشته‌ای است، اما لوپوس را به طور کامل رد نمی‌کند.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد هیستون (Anti-Histone Antibodies)

این آزمایش برای شناسایی آنتی‌بادی‌هایی که علیه پروتئین‌های هیستون در سلول‌ها تولید می‌شوند، استفاده می‌شود.

• نتیجه مثبت:  ممکن است در لوپوس دارویی (Drug-induced Lupus) و برخی موارد لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)  دیده شود.
• نتیجه منفی:  معمولاً به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد هیستون است.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد اس‌اس‌آ (Anti-SSA/Ro) و ضد اس‌اس‌بی (Anti-SSB/La)

این آنتی‌بادی‌ها معمولاً در سندرم شوگرن (Sjogren’s Syndrome) و برخی دیگر از بیماری‌های خودایمنی وجود دارند.

• Anti-SSA/Ro:
  • نتیجه مثبت:  می‌تواند نشان‌دهنده سندرم شوگرن یا لوپوس باشد. این آنتی‌بادی‌ها در برخی موارد لوپوس نوزادی (Neonatal Lupus) نیز مشاهده می‌شوند.
• Anti-SSB/La:
  • نتیجه مثبت:  به ویژه در سندرم شوگرن دیده می‌شود، اما ممکن است در برخی بیماران مبتلا به لوپوس نیز وجود داشته باشد.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد اس‌ام (Anti-Smith یا Anti-Sm)

این آنتی‌بادی‌ها به طور خاص علیه پروتئین‌های اس‌ام که در هسته سلول‌ها یافت می‌شوند، عمل می‌کنند.

• نتیجه مثبت:  بسیار اختصاصی برای لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) است، اما حساسیت بالایی ندارد (یعنی در همه بیماران مبتلا به لوپوس وجود ندارد).
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد اس‌ام است.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد ریبونوکلئوپروتئین (Anti-RNP)

این آنتی‌بادی‌ها علیه ریبونوکلئوپروتئین‌های هسته‌ای عمل می‌کنند.

• نتیجه مثبت:  می‌تواند نشان‌دهنده لوپوس، بیماری مختلط بافت همبند (Mixed Connective Tissue Disease یا MCTD)، یا آرتریت روماتوئید باشد.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد RNP است.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد سنترومر (Anti-Centromere Antibodies)

این آزمایش برای تشخیص آنتی‌بادی‌هایی که علیه بخش خاصی از کروموزوم‌ها به نام سنترومر تولید می‌شوند، انجام می‌شود.

• نتیجه مثبت:  معمولاً در نوعی از اسکلرودرمی به نام سندرم CREST (Calcinosis, Raynaud’s phenomenon, Esophageal dysmotility, Sclerodactyly, Telangiectasia) دیده می‌شود.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد سنترومر است.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد توپوایزومراز I (Anti-Topoisomerase I یا Anti-Scl-70)

این آنتی‌بادی‌ها علیه آنزیم توپوایزومراز I که در فرایند تقسیم سلولی نقش دارد، عمل می‌کنند.

• نتیجه مثبت:  به طور ویژه در اسکلرودرمی منتشر (Diffuse Systemic Sclerosis) دیده می‌شود.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد توپوایزومراز I است.

• آزمایش فاکتور روماتوئید (Rheumatoid Factor یا RF)

فاکتور روماتوئید یک آنتی‌بادی است که علیه ایمونوگلوبولین G (IgG) عمل می‌کند.

• نتیجه مثبت:  معمولاً در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید دیده می‌شود، اما ممکن است در سایر بیماری‌های خودایمنی و حتی در افراد سالم نیز وجود داشته باشد.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود فاکتور روماتوئید است، اما نمی‌تواند آرتریت روماتوئید را به طور کامل رد کند.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد CCP (Anti-Cyclic Citrullinated Peptide یا Anti-CCP)

این آنتی‌بادی‌ها علیه پروتئین‌های سیترولینه که تغییرات خاصی در آن‌ها رخ داده است، تولید می‌شوند.

• نتیجه مثبت:  بسیار اختصاصی و حساس برای آرتریت روماتوئید است و می‌تواند در مراحل اولیه بیماری نیز مثبت باشد.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد CCP است.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد میتوکندری (Anti-Mitochondrial Antibodies یا AMA)

این آنتی‌بادی‌ها علیه بخش‌هایی از میتوکندری‌ها که در سلول‌های بدن وجود دارند، تولید می‌شوند.

• نتیجه مثبت:  معمولاً در کلانژیت صفراوی اولیه (Primary Biliary Cirrhosis یا PBC) دیده می‌شود.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ضد میتوکندری است.

• آزمایش آنتی‌بادی‌های ضد پی‌انکا (Anti-Neutrophil Cytoplasmic Antibodies یا ANCA)

آزمایش ANCA برای تشخیص آنتی‌بادی‌هایی که علیه سیتوپلاسم نوتروفیل‌ها تولید می‌شوند، انجام می‌شود.

• c-ANCA (Cytoplasmic ANCA): مرتبط با گرانولوماتوز با پلی‌آنژیت (Granulomatosis with Polyangiitis یا GPA).
• p-ANCA (Perinuclear ANCA): مرتبط با پلی‌آنژیت میکروسکوپی (Microscopic Polyangiitis) و برخی دیگر از واسکولیت‌ها.
• نتیجه مثبت:  نشان‌دهنده وجود بیماری‌های واسکولیتی مانند GPA یا پلی‌آنژیت میکروسکوپی است.
• نتیجه منفی:  به معنای عدم وجود آنتی‌بادی‌های ANCA است.

• آزمایش مکمل‌ها (Complement Levels)

سطح پروتئین‌های مکمل (مانند C3 و C4) که بخشی از سیستم ایمنی هستند، اندازه‌گیری می‌شود.

• کاهش سطح مکمل‌ها:  ممکن است نشان‌دهنده فعال شدن سیستم ایمنی در بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس باشد.

• آزمایشات اختلالات تیروئیدی خودایمنی

این آزمایشات شامل اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های ضد تیروئید پراکسیداز (Anti-TPO) و ضد تیروگلوبولین (Anti-Tg) می‌باشد.

• Anti-TPO: مرتبط با تیروئیدیت هاشیموتو و بیماری گریوز.
• Anti-Tg: ممکن است در تیروئیدیت هاشیموتو و برخی دیگر از بیماری‌های تیروئید خودایمنی دیده شود.

ترکیب نتایج و تفسیر آنها

ترکیب نتایج این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا به تشخیص دقیق‌تری از نوع و شدت بیماری خودایمنی برسند. با توجه به اینکه بسیاری از این آنتی‌بادی‌ها می‌توانند در بیش از یک بیماری خودایمنی وجود داشته باشند، تفسیر نتایج نیازمند در نظر گرفتن علائم بالینی بیمار و سابقه پزشکی وی است.

کاربرد کلینیکی پانل خودایمنی

پانل خودایمنی معمولاً برای تشخیص اولیه و پیگیری درمان بیماری‌های خودایمنی به کار می‌رود. به عنوان مثال، در بیمارانی که با علائم عمومی مانند خستگی، درد مفاصل، و بثورات پوستی مراجعه می‌کنند، این پانل می‌تواند به شناسایی بیماری خودایمنی زمینه‌ای کمک کند. همچنین، در بیماران مبتلا به بیماری‌های خودایمنی که تحت درمان قرار دارند، این آزمایش‌ها می‌توانند برای پایش پاسخ به درمان و بررسی فعالیت بیماری استفاده شوند.