آزمایشات متابولیک

پانل آزمایشات متابولیک (Comprehensive Metabolic Panel یا CMP) مجموعه‌ای از آزمایشات خونی است که اطلاعات گسترده‌ای در مورد وضعیت متابولیکی بدن، عملکرد ارگان‌ها و تعادل الکترولیت‌ها و مایعات بدن فراهم می‌کند. این پانل معمولاً شامل 14 آزمایش مختلف است که به پزشکان کمک می‌کند تا عملکرد کبد، کلیه‌ها، میزان قند خون و تعادل الکترولیت‌ها را ارزیابی کنند. پانل متابولیک ممکن است به‌صورت جامع (Comprehensive Metabolic Panel) یا پایه (Basic Metabolic Panel یا BMP) انجام شود. پانل متابولیک جامع (CMP) نسبت به پانل متابولیک پایه (BMP) کامل‌تر است و شامل ارزیابی عملکرد کبد نیز می‌شود.

اجزای پانل آزمایشات متابولیک

پانل CMP معمولاً شامل موارد زیر است:

1. گلوکز (Glucose)
   • کاربرد:  اندازه‌گیری سطح گلوکز خون که منبع اصلی انرژی برای بدن است. سطح گلوکز در خون به تنظیم توسط انسولین و گلوکاگون بستگی دارد.
   • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی گلوکز ناشتا معمولاً بین 70 تا 99 میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) است.
   • افزایش سطح گلوکز:  ممکن است به دیابت یا اختلالات گلوکز دیگر اشاره داشته باشد.
   • کاهش سطح گلوکز:  ممکن است نشان‌دهنده هیپوگلیسمی باشد که می‌تواند ناشی از سوءتغذیه، بیماری‌های کبدی یا مصرف بیش از حد انسولین باشد.
2. کلسیم (Calcium)
   • کاربرد:  کلسیم برای عملکرد صحیح قلب، عضلات، اعصاب و همچنین برای سلامت استخوان‌ها ضروری است.
   • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی کلسیم خون معمولاً بین 8.5 تا 10.2 mg/dL است.
   • افزایش سطح کلسیم:  ممکن است به هیپرکلسمی ناشی از بیماری‌هایی مانند هایپرپاراتیروئیدیسم، سرطان یا بیماری‌های استخوانی اشاره کند.
   • کاهش سطح کلسیم:  ممکن است نشان‌دهنده هیپوکلسمی باشد که می‌تواند ناشی از کمبود ویتامین D، نارسایی کلیه یا هیپوپاراتیروئیدیسم باشد.
3. آلبومین (Albumin)
   • کاربرد:  آلبومین پروتئینی است که توسط کبد تولید می‌شود و برای حفظ فشار اسمزی و حمل مولکول‌های مختلف در خون مهم است.
   • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی آلبومین خون بین 3.5 تا 5.0 گرم در دسی‌لیتر (g/dL) است.
   • کاهش سطح آلبومین:  ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های کبدی، کلیوی یا سوءتغذیه باشد.
4. پروتئین کل (Total Protein)
   • کاربرد:  این آزمایش مجموع پروتئین‌های آلبومین و گلوبولین در خون را اندازه‌گیری می‌کند.
   • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی پروتئین کل خون معمولاً بین 6.0 تا 8.3 g/dL است.
   • کاهش سطح پروتئین کل:  ممکن است نشان‌دهنده سوءتغذیه، بیماری‌های کبدی یا کلیوی باشد.
   • افزایش سطح پروتئین کل:  می‌تواند به بیماری‌های التهابی مزمن یا مولتیپل میلوما اشاره کند.
5. آزمایشات آنزیم‌های کبدی
   • آلانین آمینوترانسفراز (ALT) :  آنزیمی که بیشتر در کبد یافت می‌شود و در صورتی که کبد آسیب ببیند، سطح آن در خون افزایش می‌یابد.
   • آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) :  آنزیمی که در کبد و سایر بافت‌ها یافت می‌شود. افزایش AST معمولاً همراه با افزایش ALT دیده می‌شود.
   • آلکالین فسفاتاز (ALP) :  آنزیمی که در کبد و استخوان‌ها یافت می‌شود. افزایش سطح ALP ممکن است نشان‌دهنده مشکلات کبدی یا بیماری‌های استخوانی باشد.
   • بیلی‌روبین (Bilirubin) :  محصول تجزیه هموگلوبین است که توسط کبد پردازش و از بدن دفع می‌شود. سطح بالای بیلی‌روبین می‌تواند به زردی (ایکتر) منجر شود.
6. نیتروژن اوره خون (BUN یا Blood Urea Nitrogen)
   • کاربرد: BUN  مقدار نیتروژن موجود در خون را که از اوره تشکیل شده، اندازه‌گیری می‌کند. اوره محصول نهایی تجزیه پروتئین‌ها در کبد است و از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود.
   • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی BUN بین 6 تا 20 mg/dL است.
   • افزایش سطح BUN: ممکن است نشان‌دهنده نارسایی کلیه، کم‌آبی، یا مصرف زیاد پروتئین باشد.
   • کاهش سطح BUN: ممکن است ناشی از نارسایی کبد یا سوءتغذیه باشد.
7. کراتینین (Creatinine)
   • کاربرد:  کراتینین محصول تجزیه کراتینین فسفات در عضلات است و به‌طور معمول از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. سطح کراتینین معیاری از عملکرد کلیه‌هاست.
   • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی کراتینین بین 0.6 تا 1.2 mg/dL برای مردان و 0.5 تا 1.1 mg/dL برای زنان است.
   • افزایش سطح کراتینین:  معمولاً نشان‌دهنده کاهش عملکرد کلیه‌هاست.
   • کاهش سطح کراتینین:  نادر است اما ممکن است در مواردی مانند کاهش توده عضلانی دیده شود.
8. الکترولیت‌ها
   • سدیم (Sodium):
     • کاربرد:  سدیم برای تنظیم تعادل مایعات، عملکرد اعصاب و عضلات ضروری است.
     • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی سدیم بین 135 تا 145 میلی‌اکی‌والان در لیتر (mEq/L) است.
     • افزایش سطح سدیم (هیپرناترمی):  ممکن است ناشی از کم‌آبی، دیابت بی‌مزه، یا مصرف بیش از حد نمک باشد.
     • کاهش سطح سدیم (هیپوناترمی):  ممکن است به نارسایی قلب، بیماری کلیوی، یا مصرف بیش از حد آب اشاره کند.
   • پتاسیم (Potassium):
     • کاربرد:  پتاسیم برای عملکرد صحیح سلول‌ها، به‌ویژه سلول‌های عصبی و عضلانی، ضروری است.
     • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی پتاسیم بین 3.5 تا 5.0 mEq/L است.
     • افزایش سطح پتاسیم (هیپرکالمی):  ممکن است ناشی از نارسایی کلیه، مصرف داروهای خاص، یا آسیب عضلانی باشد.
     • کاهش سطح پتاسیم (هیپوکالمی):  ممکن است به علت استفراغ، اسهال، مصرف داروهای ادرارآور، یا سوءتغذیه باشد.
   • کلرید (Chloride):
     • کاربرد: کلرید به همراه سدیم به تنظیم تعادل مایعات و اسید-باز بدن کمک می‌کند.
     • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی کلرید بین 96 تا 106 mEq/L است.
     • افزایش سطح کلرید (هیپرکلرمیا):  ممکن است ناشی از کم‌آبی، نارسایی کلیه یا اسیدوز متابولیک باشد.
     • کاهش سطح کلرید (هیپوکلرمیا):  ممکن است به علت استفراغ شدید، بیماری‌های ریوی یا قلیایی شدن خون باشد.
   • دی‌اکسید کربن (CO2 یا Bicarbonate):
     • کاربرد:  اندازه‌گیری سطح بیکربنات، که یکی از اجزای اصلی تعادل اسید-باز خون است.
     • مقادیر طبیعی:  سطح طبیعی بیکربنات بین 22 تا 29 mEq/L است.
     • افزایش سطح بیکربنات:  ممکن است ناشی از آلکالوز متابولیک باشد.
     • کاهش سطح بیکربنات:  ممکن است به اسیدوز متابولیک اشاره کند.

موارد استفاده از پانل آزمایشات متابولیک

• تشخیص و پایش بیماری‌ها:  مانند بیماری‌های کلیوی، کبدی، دیابت، و اختلالات الکترولیتی.
• ارزیابی وضعیت سلامت عمومی:  برای بررسی سلامت کلی ارگان‌های مهم بدن.
• پایش اثرات دارویی:  برخی داروها می‌توانند بر کلیه‌ها یا کبد اثر منفی بگذارند و این آزمایش‌ها به ارزیابی این اثرات کمک می‌کنند.

• آمادگی قبل از جراحی:  برای اطمینان از عملکرد مناسب ارگان‌ها قبل از جراحی.

تفسیر نتایج

عوامل مختلفی مانند رژیم غذایی، سطح فعالیت بدنی، داروها و وضعیت‌های خاص پزشکی می‌توانند بر نتایج آزمایش‌ها تأثیر بگذارند.